[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Verbum Vitae·8 (2005), 15-29OFIARY BIESIADNE JAKOPRZYKŁADROZWOJURYTUAŁUOFIARNICZEGOw·STARYM TESTAMENCIEKs.Janusz~mańskiOfiary biesiadne to jedno z wieluużywanych·współcześnie określeń odpowiadającychhebrajskiemu zeba\1selamim. Równieczęstozwrot tentłumaczy sięjako ofia-ry wspólnotowe lub ofiary pokoju. Wtłumaczeniachnajęzykizachodniepojawiają się również określenia:.-ofia-ry zbawcze lubdziękczynne. Rytuał,w którym ten rodzajofiar jestnajczęściej przywoływany,znany jest przedewszystkim z tekstówkapłańskich1oraz z kronikarskie-.go.dziełabistorycznego2•Wzbliżonymdo Pkontekście,oddzielnie jednak od zeba\1, stosuje termin selamim rów-nieżprorok Ezechiel (Ez 40-48)3•Uwagębadaczy zwracafakt,żeoba terminy.składające sięnaanalizo~anyzwrotwystępująrazemrównieżwewcześniejszych niżP trady-cjach, ale nie wtakimsamym sensie, jak ma to miejsce·wmłodszychtekstach. W wypowiedziach.deuteronomi-stycznych selamim pojawiasięwmiejs~ zebał}, zaśten ostatni zwrot zarezerwowany jest tam zasadniczo. na.oznaczenieskładanychofiar. WpozostałYch.tekstach,w których.pojawiają sięobaokreślenia, widać wyraźną tendencjędostosow~aobuterm~ówzamiennie.3; 4; 6-7; 9; 10,14; 17,5; 19.5; 22,21; 23,9; Lb 6-7; 10,10;15,8; 29,39..2l Km 16,1-2; 21,26; 2Km7,7; 29,35; 30,22; 31,16.3Zwłaszczaw Ez 43; 45-46.lKpł15Powyższeobserwacjepozwalają sądzić, że kapłańskirytuałofiarniczy, normatywny w okresie po powrociez wygnaniababilońskiego,jest wynikiem pewnej ewolucjiznaczeniowej obupojęć składających sięnaokreślenieze-ba);l selamim. Odtworzenie poszczególnych etapów tegorozwoju nie jest zadaniemłatwym.Jednak, przynajmniejw zakresie Starego Testamentu, próba taka pówinnabyćpodjęta, gdyż właściwerozumienie poszczególnych termi-nów ofiarniczych stosowanych w tejczęściBiblii pozwoliuniknąćwieluuproszczeństosowanych w analizie tekstówpoprzedzającychpowygnaniowe rozumienie obupojęć,z którychskłada siębadaneokreślenie4•l.KoNTEKSTśRODOWISKOWYOba terminywchodzącewskładbadanego zwrotusąpojęciamiszeroko stosowanymi we wszystkichjęzykachsemickichstarożytnegoBliskiego Wschodu. Hebrajskiepojęciezebal}. ma swój ekwiwalent semantyczny w akadyj-skim zibu, który obok niqii jest jednym z podstawowychterminówoznaczających ofiarę.W okresie neoasyryjskimpodwpływem jężyków północno-zachodnio-semickichpojawiasiętermin z/db];lmający jużbardziej precyzyjne.znacznie ,,krwawych ofiar". Termin db);lwystępuje takżew licznych tekstach kultowych z U garit, gdzie przyjmujem.in. sens·"złożyć/poświęcićnaofiaręd b);l" lub oznaczakrwawą ofiarę.Ten samrdzeńjestpoświadczony takżew tekstach fenickich, punickich, aramejskich ipołudniowoarabskich i w papirusach z ElefantynyS. Mimo niuan-sów, któremożna zaobserwowaćw znaczeniu nadawanymtemu rdzeniowi zarówno w formach czasownikowych, jakW polskiej literaturze informacje na temat ofiar biesiadnych pozaleksykonamiznaleźć możnam.in.w:R.A.Siko~, Rytuał składaniaofiarwStarym Testamencie,w:O. W'naszekred.,Zycie religijnewBi-blii,Lublin 1999, 193-203;R.deVaux,Instytucje Starego Testamentu,t. I-II,Poznań2004,tłum.T. Brzegowy, 430-431.sJ.Bergman, ThWAT,t.II, 512-513.416i rzeczownikowych, jego ogólny sens dajesię sprowadzićdookreślenia "składać ofiarę''inajczęściejchodzi o ofiarykrwaweskładanezezwierząt.Takżetermin setamimnależydo wspólnego dziedzic-twajęzykówsemickich6 •Jego szerokie zastosowanie nietylko wkontekściekultowym, aletakżepoza nim sprawia,żedodziśtrudno jestustalićjegowłaściwe-rozumieniei precyzyjnierozróżnićzakres znaczeniowy w sferzesa-crumiprofanum.wjęzykuakadyjskimrdzeńsimniejed-nokrotnie opisujewymianędarów np.pomiędzykrólemi jegourzędnikami. Pojęciesulmanuw listach z El-Amar-na i w traktatach hetyckich ma podobne znaczenie, cho-ciażwdokumentach jurydycznych z epokiśredniegopaństwaasyryjskiego,wzwrocieana sulmanu,stajesięterminem technicznymoznaczającymrodzaj materialnegozadośćuczynieniai rekompensaty. W tekstach akadyjskichz Ugarit oprócz sensu"dar",rdzeńsimprzyjmujetakżeznaczenie "dobrobyt". Poszczególne akadyjskie derywa-ty od tego rdzenia nieodbiegajądaleko od tego podsta-wowego sensu:su/mu-"pełnia",,,zdrowie", "dobrobyt";salamu_-"pokój","stać sięzdrowym""istnieć";sa/mu-"byćuprzejmym";salimu-"pokój/przyjaźń".Poza sfe-rąprofanum rdzeńsimpojawiasięnie mniejczęstotak-żewrytuałachkultowych naokreślenie"ofiary pokoju".Wtakimkontekścieprawie zawsze stosowany jest w licz-bie mnogiej(slmm).Ten samrdzeńsimstosowany w sensie "pokój"występujerównieżw tekstach punicko-fenickich i aramejskich.Brak jednak w nich potwierdzenia jego zastosowaniawkontekściekultowym. Jeszczewiększezaskoczenie bu-dzićmusicałkowitybrak tego rdzenia w sensie "ofiara"w tekstach aramejskich z Palestyny oraz w papirusachz Elefantyny, w których bardzoczęstopojawiasięon w zna-czeniu ,,zdrowie", lub "dobrobyt",zwłaszczajakożyczenieprzesyłaneprzy okazji wymiany korespondencji.Por. M. Weinfeid,Social and Cultic Institutions in the PriestlySource Againsi Their Ancient Near Eastern Background,w:Proceed-ing of the Eight World Congress of Jewish Studies,Jerusalem 1983,98-99.107-108.617.2.-TERMINzebahw.STARYM TEsTAMENCIE.W fonnie rzeczownikowej analizowanepojęcie. prżY.jmuje w Starym Testamencie sens ogóbiy "ofiara".·Szcze-:-gólniewidoćznejest tówzastosowaniu tautologicznegozwrotuzbł;t zebał;t-;,składać/ofiarowywać ofiarę"do:-minującymprzede wszystkim w·literaturzedeuterono-mistycznej i niemalcałkowicienieobecnym·wtekstachkapłańskich7• Powyższytermin zawszewystępujew kon-tekściekultowym,·choć·adresatemjest ni'e tylko Jahwe,aletakżei inni bogowie(Kpł17;7; Sdz· 16,23; Iz 57,7;Ez 20,20). Licznepołączeniazdopełniającymi'·gokwa-lifikatoramirozszerzająjego pole·semantyczne:zebał;thayyamim (doroczna ofiara: l Sm 1,21; 2,19; 20,6) ozna-czaobligatoryjną ofiarę składanąco rokuprzeż rodzinę(por. l Sm 20,29: ofiara rodzinnazebał;tmispaJ;tah)kończącą się ucztąorazpodziałem mięsazżertwy pomiędzyczłonkówrodziny. W tekstach modlitewnych, wraz z po-jęciemtódah, przyjmuje sens "ofiarydziękczynnej" (Kpł22,29; Ps 107,22; 116,17), a wtymsamYmkręgunositak-żenazwy "ofiary radosnej" (terucah Ps 27,6) lub "ofiarysprawiedliwości" (~edeqPs 4,6). Sensdoniosłejlub ilo-ściowoobfitej ofiarywyrażazapewne zwrotzebał;tgadól(wielka ofiara: Sdz 16,27 dla Dagona; Ne 12,43 dla Jah-we). Wymienionepowyżejofiaryskładane sąwróżnychmiejscach, niekoniecznie uznawanych zaświęte. Żertwaofiarna,jeśli jużo niejsięwspomina, zawsze pochodzizeświata zwierząt(byk, owca, baran lub bardziej ogól-nie trzoda, stado), co wskazuje,iżchodzi o ofiary krwawe.Takiteżjest sensużywanegoczasownikowo rdzenia zb\)8•Godne uwagi jestrównieżto,żewrazz ofiarami tego typuniezwykle rzadko wspominasięinne rodzaje ofiar (l Sm6,15; lKm29,21: ofiaryc~łopalne;por.teżEz 20,28; JonPor. zestawienie w:I.Cardelłini,lsacrificide/l'Antica Alleanza.Tlpologie, rituali, celebrazioni,Milano 2001, 65. Omówienie tego ze-stawienia na s. 66-67..8l Sm 28,24; 2 Sm 6,13; l Krll,9.19.25; 8,63; 19,21;Pwt12,21;15,21; 17,1; l Km 15,26; 2 Km 15,11; 18,2.718l, 16). To ogólne znaczenie analizowanego rdzenia, jaki sposóbskładaniaofiar sprawia,żeczasem termin zeba\1oznaczasamą żertwę ofiarną(lKm29,21). Czasowniki,z którymiwystępujeforma rzeczownikowapochodzącaod·analizowanegordzeniasąniezwykle liczne, od tychstandardowych terminów ofiarniczych, po bardziej po-etyckie i opisowe9•Ukazująone nie tylko szeroki kontekstużyciasamej ofiary, ale i rozmaiteokolicznościtowarzy-szącejejskładaniu.Na tej podstawiemożna stwierdzić,żenajogólniej rozumiane-zeba\1oznaczaofiarę składanąpoprzez zarzynanie owiec,kozłówlubmłodego bydła,mającąna celu podtrzymanie zjednoczeniapomiędZyBo-giem iskładającymi ofiarę,jakrównież pomiędzysamymiuczestnikamirytuałuofiarniczego. Czasownikipochodzące od tego rdzenia jako podstawowe znaczenieprzyjmująsens:,,zarzynać, zabijać'~i wtakimsensie niejednokrot-niepojawiają się także kontekściepozakultowym, gdymowa jest o zabijaniuzwierząt(Lb 22,40;Pwt12,15.21;lSm-28,24; l Krl 19,21) lub gdy stosowanesąmetafo-rycznie(lKrll3,2; Ez 39,17-19; So 1,7-8)._Najczęściejjednak kontekst dla ich ueycia tworzyrytuałofiarniczy za-równo ten legalny (l Krl 8,5;·2Km5,6), jak i nielegalny(lKrl3,2-3; Ps 106,37; Ez 16,20)10•···Septuagintatłumaczyanalizowany termin zapomocąsłowathysia(czasem:thyma/thysiasma),zaśWulgata jakohostia(czasem:victimalsacri.ficium).w3.TERMINselamimwSTARYM TESTAMENCIEPozaAm5,22analiżowanyterminwystępujeza-wsze w liczbie mnogiej11 •Jego kontekst stanowiwyłącznie sfera kultowa, a zastosowanie wskazuje,żechodzio pewien rodzaj ofiaryłatwo odróżnialnyod innych,choć910Por.I.Cardellini,Isacrifici,67-68.·R.E. Averbeck,zbł;l,w:NIDOTTE,t.l,1066-1073..11Por. zestawienieI.Cardellini,Isacri.fici,s. 78.19
[ Pobierz całość w formacie PDF ]