[ Pobierz całość w formacie PDF ]
O r˙nych rodzajach aktw prawnych
W pa stwie prawa zarwno władze, jak i obywatele powinni przestrzega obowi ˛zuj ˛cych przepi-
sw. Nie zawsze jednak jest łatwo rozstrzygn ˛, co właciwie mwi prawo: poszczeglne przepisy
wydaj ˛ si˛ — a niekiedy po prostu s ˛ — sprzeczne. C˙ wtedy robi? Jakimi wskazwkami po-
winnimy si˛ kierowa, by odnale właciw ˛ drog˛ w g ˛szczu r˙nych przepisw i rozporz ˛dze ?
Pomo˙e nam w tym znajomo podstawowych zasad prawnych i obowi ˛zuj ˛cej hierarchii aktw
prawnych.
Cele
nia, rada gminy jako organ samorz ˛dowy wydaje
uchwały i zarz ˛dzenia porz ˛dkowe.
2. Rozdaj tabel˛ „Kto wydaje akty prawo-
twrcze?” (materiał pomocniczy nr 1) i popro
uczniw, ˙eby zastanowili si˛, czy znaj ˛, a jeli
tak, to jakie, akty prawne ustanowione w ostat-
nim czasie przez organy lub osoby wymienione
na tablicy pomocniczej. Zapytaj o to, kto wydaje
te akty, kiedy s ˛ one wa˙ne i gdzie mo˙emy si˛
z nimi zapozna.
3. Rozdaj wszystkim uczniom teksty: „Akty o ran-
dze konstytucyjnej”, „Akty o randze ustawy”,
„Wykonanie ustaw” (materiały pomocnicze nr 2
i 4) i poproo uwa˙n ˛lektur˛. Nast˛pnie wsplnie
z uczniami omwcie podstawowe akty prawne
i uł˙cie ich krtkie denicje (por. materiał po-
mocniczy nr 5). Wnioski z dyskusji zapiszcie na
tablicy lub du˙ym arkuszu papieru.
4. Zapytaj uczniw, czy znaj ˛ jakie zasady, ktre
ułatwiaj ˛ poruszanie si˛ w „g ˛szczu” przepisw,
dlaczego one s ˛tak bardzo potrzebne, czy słyszeli
o prawie rzymskim, co nale˙y robii z jakich zasad
korzysta w sytuacji, gdy norma A pozwala na
jakie zachowanie, a norma B go kategorycznie
zabrania.
Skorzystaj z pomocy tekstu „Podstawowe re-
guły, na ktrych oparty jest system prawny” (ma-
teriał pomocniczy nr 6), i wytłumacz uczniom
znaczenie reguł:
lex posterior derogat priori
(ustawa
p niejsza anuluje wczeniejsz ˛) i
lex specialis de-
rogat legi generali
(przepisy prawne szczeglne po-
zbawiaj ˛ mocy obowi ˛zuj ˛cej przepisy prawne
oglne). Wsplnie z uczniami poszukajcie sytu-
acji, w ktrych nale˙y odwoła si˛ do tych reguł.
5. Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 7.
Popro o prawidłowe nazwanie wyst˛puj ˛cych
w tekcie aktw prawnych.
Po zaj˛ciach uczniowie powinni umie:
3
wymieni reguły, na ktrych oparty jest sys-
tem prawny;
3
przedstawi rodzaje aktw normatywnych
i ich hierarchi˛;
3
wskaza organy, ktre wydaj ˛ podstawowe
akty prawne.
rodki dydaktyczne
1. Tabela „Kto wydaje akty prawotwrcze?”.
2. Tekst „Akty o randze konstytucyjnej”.
3. Tekst „Akty o randze ustawy”.
4. Tekst „Wykonanie ustaw”.
5. Zestawienie „Podstawowe akty prawne”.
6. Tekst „Fundamenty systemu prawnego”.
7.
wiczenie „Sk ˛d pochodz ˛ te przepisy?”.
Przebieg zaj˛
1. Na wst˛pie podziel klas˛ na trzyosobowe
grupy. Rozdaj im po cztery lub wi˛cej przynie-
sionych przez siebie r˙nych aktw normatyw-
nych (konstytucja, ustawy, rozporz ˛dzenia, za-
rz ˛dzenia itd.) i popro, ˙eby postarali si˛ uło˙y
je w kolejnoci od najwa˙niejszego do najmniej
wa˙nego. Przechod od jednej grupy do drugiej,
przysłuchuj ˛c si˛ dyskusji. Ingeruj tylko w razie
koniecznoci.
Nast˛pnie popro poszczeglne grupy o prze-
dstawienie wynikw i skoryguj bł˛dy. Zapisz
na tablicy hierarchi˛ wa˙noci aktw normatyw-
nych:
1) akty o randze konstytucyjnej (ustawy zasad-
nicze, ustawy konstytucyjne),
2) akty o randze ustawy,
3) akty wykonawcze do ustaw.
Akty prawne obowi ˛zuj ˛ce na okrelonym te-
renie: wojewoda jako terenowy organ administra-
cji rz ˛dowej wydaje rozporz ˛dzenia i zarz ˛dze-
Poj˛cia i terminy
•
akty konstytucyjne
•
akty o randze ustaw
•
rozporz ˛dzenia
•
zarz ˛dzenia
•
uchwały
•
za-
rz ˛dzenia porz ˛dkowe
•
hierarchia normatywna
•
materia konstytucyjna
•
materia ustawowa
268
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1
Kto wydaje akty prawotwrcze?
AKTY PRAWOTW
RCZE OBOWIA˛ZUJA˛CE NA TERENIE CAŁEGO PA
STWA
•
Sejm
1. konstytucje
2. ustawy
3. uchwały oglne
•
prezydent
1. rozporz˛dzenia
2. zarz˛dzenia
•
Rada Ministrw
1. rozporz˛dzenia
•
prezes Rady Ministrw
1. rozporz˛dzenia
2. zarz˛dzenia
•
ministrowie
1. rozporz˛dzenia
2. zarz˛dzenia
AKTY PRAWOTW
RCZE OBOWIA˛ZUJA˛CE NA OKRE
LONYM TERENIE
•
wojewoda
•
rady gminy, rady powiatu,
sejmiki wojewdzkie
1. uchwały
2. zarz˛dzenia porz˛dkowe
1. rozporz˛dzenia
2. zarz˛dzenia
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2
Akty o randze konstytucyjnej
Do niedawna w naszym pastwie wspłistniały trzy ustawy konstytucyjne:
• Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 padziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach mi˛dzy
władz˛ ustawodawcz˛ i wykonawcz˛ Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorz˛dzie teryto-
rialnym (tzw. mała konstytucja)
• pozostawione w mocy przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r.
• Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia
konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło now˛Konstytucj˛ RP, ktra została
zatwierdzona w oglnonarodowym referendum 25 maja. Konstytucja weszła w ˙ycie trzy
miesi˛ce po dniu ogłoszenia. Tym samym trzy wymienione powy˙ej ustawy konstytucyjne
utraciły swoj˛ moc.
Nowa Konstytucja RP zajmuje najwy˙sze miejsce w hierarchii normatywnej i zawiera prze-
pisy daj˛ce organom pastwowym uprawnienia do wydawania aktw ni˙szego szczebla. Kon-
stytucja zawiera rwnie˙ zasady ustrojowe pastwa i ustanawia jego najwa˙niejsze organy,
takie jak Sejm i Senat, Prezydent RP, Rada Ministrw, organy władzy s˛downiczej itp. Przepisy
w tym wzgl˛dzie s˛ jednak do lakoniczne i dla prawidłowego funkcjonowania tych organw
niezb˛dna jest konkretyzacja norm konstytucyjnych w aktach ni˙szego rz˛du — ustawach.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3
Akty o randze ustawy
Aktami rangi ustawowej s˛ ustawy i umowy mi˛dzynarodowe. Ustawy, zgodnie z art. 120
Konstytucji RP, uchwala Sejm (przy udziale Senatu) „zwykł˛ wi˛kszoci˛ głosw, w obecnoci
co najmniej połowy ustawowej liczby posłw”. Umowy mi˛dzynarodowe s˛ natomiast ne-
gocjowane i podpisywane przez uprawnionych urz˛dnikw publicznych, obowi˛zuj˛ jednak
jedynie pod warunkiem, i˙ zostan˛ratykowane. Do dokonywania ratykacji uprawniony jest
269
prezydent (art. 133 ust. 1 Konstytucji RP), jednak umowy dotycz˛ce zmiany granic, sojuszw
obronnych, umowy poci˛gaj˛ce za sob˛ konieczno zmiany prawa albo obci˛˙enia nansowe
mog˛ by ratykowane dopiero po uzyskaniu przez prezydenta upowa˙nienia ustawowego
od Sejmu.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4
Wykonanie ustaw
W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upowa˙nie prezydent, Rada
Ministrw, premier i poszczeglni ministrowie mog˛ wydawa rozporz˛dzenia, reguluj˛ce te
kwestie, ktrych uj˛cie w ustawie byłoby niemo˙liwe lub niepraktyczne. Dla zapewnienia
zgodnoci norm prawnych zawartych w aktach r˙nego rodzaju wa˙ne jest, by tre rozporz˛-
dzenia nie była sprzeczna z ustaw˛ (i konstytucj˛) i nie wykraczała poza ramy upowa˙nienia
zawartego w ustawie. Istotne jest te˙, by przepisy reguluj˛ce szczeglnie wa˙ne dziedziny
˙ycia społecznego znajdowały si˛ w aktach prawnych odpowiedniej rangi. Teoretycy prawa
nazywaj˛takie działy „materi˛konstytucyjn˛” i „materi˛ustawow˛”. Zawarcie norm reguluj˛-
cych np. prawa człowieka w rozporz˛dzeniu ministra spraw wewn˛trznych byłoby niezgodne
z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. („Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem praw-
nym…”), gdy˙ prawa i wolnoci obywatelskie s˛ bez w˛tpienia materi˛ ustawow˛ i mog˛ by
regulowane jedynie przez konstytucj˛, ustawy i umowy mi˛dzynarodowe.
Aktami wykonawczymi s˛ rwnie˙ zarz˛dzenia, ktre mo˙e wydawa prezydent i mini-
strowie. Zarz˛dzenia s˛ to takie akty normatywne, ktre wydaje si˛ dla realizacji konstytucyj-
nych uprawnie. Prawo ich wydawania płynie zatem z konstytucji, a nie — jak w przypadku
rozporz˛dze — z ustawy. Jednak zarz˛dzenia maj˛ cz˛sto charakter automatyczny (w okre-
lonych sytuacjach organ je wydaj˛cy jest zobligowany do takiego działania), reguluj˛ sprawy
zwi˛zane ze zwykłym funkcjonowaniem pastwa — cho cz˛sto bardzo wa˙ne. Mo˙na wła-
ciwie powiedzie, ˙e odnosz˛ si˛ do spraw „wewn˛trznych” maszyny pastwowej. I tak np.
form˛ zarz˛dzenia przyjmuje decyzja premiera o publikacji ustawy w dzienniku urz˛dowym
albo prezydenta o ogłoszeniu wyborw parlamentarnych. Podobny charakter maj˛ rwnie˙
uchwały wydawane przez organy kolegialne (Sejm, Senat, Rada Ministrw).
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5
Podstawowe akty prawne
Akty konstytucyjne
— zajmuj˛najwy˙sze miejsce w hierarchii normatywnej i zawieraj˛
przepisy daj˛ce organom pastwowym uprawnienia do wydawania aktw ni˙szego
szczebla. Zawieraj˛ te˙ zasady ustrojowe pastwa i ustanawiaj˛ jego najwa˙niejsze
organy.
Akty o randze ustawy
— akty prawne wydawane przez organy władzy zwierzchniej.
Stanowienie ich obwarowane jest przepisami. Przepisy te okrelaj˛, kto ma prawo do
inicjatywy ustawodawczej, w jakim trybie ustawa jest uchwalana i ogłaszana.
Rozporz˛dzenia
— akty wykonawcze wydawane w celu wykonania ustaw i na pod-
stawie udzielonych w nich upowa˙nie. Mo˙e je wydawa prezydent, Rada Ministrw,
premier i poszczeglni ministrowie. Reguluj˛te kwestie, ktrych uj˛cie w ustawie byłoby
niemo˙liwe lub niepraktyczne.
270
Zarz˛dzenia
— s˛ to akty wykonawcze, ktre mo˙e wydawa prezydent i ministrowie.
Wydaje si˛ je dla realizacji konstytucyjnych uprawnie. Prawo ich wydawania płynie
z konstytucji, a nie — jak w przypadku rozporz˛dze — z ustawy.
Akty prawotwrcze obowi˛zuj˛ce w okrelonej cz˛ci pastwa
Istniej˛ rwnie˙ akty prawotwrcze, ktre obowi˛zuj˛ na ograniczonym terenie pastwa.
Nale˙˛ do nich rozporz˛dzenia i zarz˛dzenia wydawane przez wojewod˛, ktry jest tereno-
wym organem administracji rz˛dowej, a tak˙e uchwały i zarz˛dzenia porz˛dkowe r˙nych
uchwałodawczych organw samorz˛dowych. Zarz˛dzenia porz˛dkowe mog˛ by tak˙e wy-
j˛tkowo wydawane przez zarz˛d gminy czy powiatu w przypadkach, kiedy zwłoka mo˙e
spowodowa nieodwracalne szkody (np. podczas powodzi).
Wszystkie akty prawotwrcze wydawane na okrelonym terenie musz˛ powoływa si˛ na
podstaw˛ ustawow˛.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 6
Fundamenty systemu prawnego
Podstawowymi składnikami prawa s˛ normy prawne umieszczone w r˙nego rodzaju
przepisach. Wielko systemu prawa, olbrzymia ilo norm, z jakich jest zbudowany, mnogo
organw tworz˛cych te normy i zr˙nicowany zasi˛g ich obowi˛zywania — wszystko to mo˙e
sta si˛ przyczyn˛ licznych nieporozumie i kłopotw. Ju˙ od staro˙ytnoci znane s˛ pewne
zasady pozwalaj˛ce sprawnie porusza si˛ w g˛szczu przepisw i rozstrzyga, ktry przepis
— w przypadku, gdy s˛ one sprzeczne — nas obowi˛zuje.
Nale˙y przede wszystkim sprawdzi, kiedy obie sprzeczne normy zostały wydane: norma
pniejsza prawdopodobnie w wi˛kszym stopniu odpowiada intencji prawodawcy. Rzymska
reguła głosi:
lex posterior derogat priori
(ustawa pniejsza anuluje wczeniejsz˛). Warto si˛ te˙
zastanowi, do kogo skierowane s˛obie normy. Bymo˙e norma A odnosi si˛ np. do wszystkich
uczniw, a norma B do maturzystw, potraktowanych wyj˛tkowo przez twrc˛ norm. W tym
przypadku maturzysta musi si˛ kierowa dyspozycj˛ normy B (po łacinie:
lex specialis derogat
legi generali
) — przepisy prawa szczeglne pozbawiaj˛ mocy przepisy prawa oglne.
Najwa˙niejsz˛ wskazwk˛ b˛dzie jednak rodzaj aktu prawnego, w ktrym znajduj˛ si˛
te normy. Hierarchia aktw prawnych odpowiada hierarchii zawartych w nich norm (a tak˙e
hierarchii organw pastwowych stanowi˛cych prawo). Jeli zatem norma A umieszczona jest
w przepisach aktu wy˙szej rangi ni˙ norma B, to jest wa˙niejsza i jej trzeba przestrzega.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 7
Sk˛d pochodz˛ te przepisy?
Prosz˛ okreli, w jakiego rodzaju akcie prawnym mog˛ znajdowa si˛ poni˙sze przepisy.
(
)
akt rangi konstytucyjnej,
)
akt rangi ustawowej,
)
rozporz˛dzenie,
)
zarz˛dzenie,
)
uchwała rady gminy,
)
rozporz˛dzenie wojewody)
•
Art. 98.1. Sejm i Senat s˛ wybierane na czteroletnie kadencje.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
271
•
Art. 118.1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie
Ministrw.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Art. 7. Organy władzy publicznej działaj˛ na podstawie i w granicach prawa.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Art. 27. W Rzeczypospolitej Polskiej j˛zykiem urz˛dowym jest j˛zyk polski. Przepis ten nie
narusza praw mniejszoci narodowych wynikaj˛cych z ratykowanych umw mi˛dzynarodo-
wych.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Art. 187.4. Ustrj, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady S˛downictwa oraz sposb
wyboru jej członkw okrela ustawa.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno prasy i innych rodkw społecznego prze-
kazu
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Artykuł 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnoci.
Wysokie układaj˛ce si˛ strony zapewniaj˛ ka˙demu człowiekowi, podlegaj˛cemu ich jurys-
dykcji, prawa i wolnoci zawarte w rozdziale I niniejszej konwencji.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Protokł nr 6 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolnoci. Pastwa-
-Członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolnoci (…) uzgodniły, co nast˛puje:
Art. 1. Znosi si˛ kar˛ mierci. Nikt nie mo˙e by skazany na tak˛ kar˛ ani nie mo˙e nast˛pi jej
wykonanie.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Art. 57. Ka˙demu zapewnia si˛ wolno organizowania pokojowych zgromadze i uczestni-
czenia w nich. Ograniczenie tej wolnoci mo˙e okrela ustawa.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Działaj˛c na podstawie upowa˙nienia zawartego w art. 33 ustawy o zapobieganiu narko-
manii upowa˙niam wszystkie kocioły i zwi˛zki wyznaniowe, ktrych działalno oparta jest
o ustaw˛ lub umow˛ mi˛dzynarodow˛, do prowadzenia działalnoci charytatywnej polegaj˛-
cej na pomocy w terapii uzale˙nie od rodkw odurzaj˛cych i halucynogennych.
Działalno terapeutyczn˛ w zakresie opisanym w art. 1 ust. 1 mog˛ prowadzi tak˙e nast˛pu-
j˛ce organizacje społeczne, maj˛ce w swym statucie wpisan˛ działalno terapeutyczn˛:
Liga do Walki z Uzale˙nieniami,
Stowarzyszenie Rodzin Dotkni˛tych Narkomani˛,
Oglnopolska Federacja Klubw Anonimowych Narkomanw,
Stowarzyszenie Psychoterapeutw Polskich
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
•
Art. 1.1. Funkcjonariusze uprawnieni na podstawie ustawy Prawo o przewozach kolejowych
do kontroli biletw osb podr˙uj˛cych kolej˛powinni nosi umundurowanie słu˙bowe zgod-
nie z zarz˛dzeniem Dyrektora PKP z dnia 1.05.1980 r.
272
[ Pobierz całość w formacie PDF ]